Motyw ojczyzny w literaturze — skrót

Mit o wojnie trojańskiej

• Obrona rodzinnej Troi przez jej mieszkańców Trojanie walczą z Grekami nie tylko w obronie honoru, lecz przede wszystkim w obronie swojej ojczyzny. Miasto staje się symbolem wspólnoty, dla której warto oddać życie.
• Poświęcenie Hektora Hektor wraca na pole walki, choć żona błaga go, by został. Jego obowiązek wobec ojczyzny okazuje się ważniejszy niż życie rodzinne – ojczyzna stoi ponad jednostką.

Tyrteusz — Rzecz to piękna

• Pochwała bohaterskiej śmierci za ojczyznę Tyrteusz głosi, że najpiękniejszą rzeczą jest „umrzeć za ojczyznę”, tworząc wzorzec obywatela-wojownika.
• Potępienie tchórzostwa Poeta ukazuje hańbę ucieczki z pola walki. Tchórz przynosi wstyd ojczyźnie – tym samym patriotyzm jest obowiązkiem moralnym.

Pieśń o Rolandzie

• Roland walczący do końca za Franków Roland nie wzywa pomocy, by zyskać chwałę dla siebie i ojczyzny. Jego śmierć symbolizuje ideał rycerza poświęcającego życie w obronie kraju.
• Wierność Rolandowi wobec ojczyzny aż po śmierć Gdy bohater czuje, że umiera, zwraca twarz w stronę Francji i ofiarowuje jej swoją rękawicę jako symbol oddania. Ten gest pokazuje, że lojalność wobec ojczyzny trwa nawet w chwili śmierci.

Jan Kochanowski — Pieśń o spustoszeniu Podola

• Opis zniszczeń po najazdach tatarskich Poeta ukazuje spaloną ziemię, porwane kobiety, utracone mienie – ukazuje ojczyznę jako dobro wspólne, które cierpi przez bierność Polaków.
• Apel o obronę kraju Krytykuje szlachtę za brak odpowiedzialności i wzywa do zjednoczenia, pokazując patriotyzm jako obowiązek obywatelski.

Piotr Skarga — Kazania sejmowe

• Ojczyzna jako „zachorowana matka” Skarga personifikuje Polskę jako matkę, która cierpi z powodu wad obywateli. To emocjonalne wezwanie do naprawy państwa.
• Ostrzeżenia przed upadkiem Rzeczypospolitej Piętnuje liberum veto, prywatę i brak troski o wspólne dobro, ukazując, że los ojczyzny zależy od moralności narodu.

Jan Chryzostom Pasek — Pamiętniki

• Opisy wojen i walk Rzeczypospolitej Pasek uczestniczy w bitwach jako żołnierz, ukazując patriotyzm praktyczny – służbę wojskową.
• Poczucie dumy z polskości Podkreśla polskie obyczaje i tradycje, przedstawiając ojczyznę jako przestrzeń wspólnej kultury.

Ignacy Krasicki — Hymn do miłości ojczyzny

• Ojczyzna jako największe dobro Poeta pisze, że miłość ojczyzny „wszystko znosi”, co wywyższa patriotyzm jako najwyższą cnotę obywatelską.
• Gotowość poświęcenia życia Hymn głosi, że dla ojczyzny warto znosić największe cierpienia, wpisując się w oświeceniowy program naprawy państwa.

Józef Wybicki — Mazurek Dąbrowskiego

• Hasło: „Jeszcze Polska nie zginęła” Ojczyzna istnieje tak długo, jak długo żyje naród – patriotyzm jest nadzieją i siłą przetrwania.
• Wezwanie do walki u boku Dąbrowskiego Pieśń mobilizuje Polaków do odzyskania kraju, łącząc wiarę w czyn zbrojny z miłością do ojczyzny.

Adam Mickiewicz — Konrad Wallenrod

• Wallenrod poświęca życie dla Litwy Niszczy zakon krzyżacki od środka, łamiąc zasady etyczne – ojczyzna ważniejsza niż osobiste dobro.
• Wychowanie Konrada w duchu miłości do Litwy Wychowywany przez Halbana, Konrad od najmłodszych lat słyszy pieśni o dziejach narodu i jego krzywdach. Dzięki temu rozwija się w nim silne poczucie obowiązku wobec ojczyzny.

Adam Mickiewicz — Dziady cz. III

• Konrad buntuje się przeciw Bogu w obronie narodu Utożsamia własne cierpienie z losem ojczyzny – motyw mesjanizmu narodowego.
• Sceny w więzieniu i „Pieśń Filaretów” Ukazują solidarność i męczeństwo młodych Polaków – walka o wolność staje się ofiarą.

Adam Mickiewicz — Pan Tadeusz

• Idealizacja dawnej Polski Opisy Soplicowa, zwyczajów i krajobrazów budują nostalgiczny obraz utraconej ojczyzny.
• Wymarsz szlachty na wojnę wraz z Napoleonem Zebrani w Soplicowie Polacy uznają zbliżającą się wyprawę Napoleona za szansę na odzyskanie wolności. Wspólne przygotowania i entuzjazm szlachty ukazują patriotyczną jedność i gotowość do walki o niepodległość ojczyzny.

Juliusz Słowacki — Kordian

• Monolog na Mont Blanc Kordian szuka sensu działania dla narodu – ojczyzna staje się misją, która nadaje sens życiu.
• Plan zamachu na cara Bohater chce poświęcić życie dla Polski, ale przegrywa – romantyczna walka jednostki z imperium.

Juliusz Słowacki — Hymn („Smutno mi, Boże…")

• Tęsknota emigranta za krajem Poeta patrzy na świat z podróży, ale wspomina Polskę – ojczyzna jako miejsce, z którym związana jest dusza.
• Świadomość samotności poza ojczyzną Obcość świata kontrastuje z tym, co bliskie – motyw wewnętrznej emigracji.

Henryk Sienkiewicz — Potop

• Obrona Częstochowy Znaczący symbol walki o ojczyznę; Polacy jednoczą się ponad podziałami.
• Przemiana Kmicica w obrońcę kraju Andriej od zdrajcy staje się patriotą, pokazując ideę odkupienia w służbie ojczyzny.

Stanisław Wyspiański — Wesele

• Widmo Wernyhory Mit o posłannictwie Polski i możliwości powstania – ojczyzna jako niespełnione marzenie narodowe.
• Chwiejna postawa inteligencji i chłopów Brak zdolności do działania ukazuje niemoc narodu wobec własnej wolności.

Stefan Żeromski — Syzyfowe prace

• Ruszczenie i germanizacja w szkole Pojawia się walka o zachowanie języka i tożsamości – ojczyzna to kultura i pamięć.
• Przebudzenie Marcina Borowicza Poeta „Reduta Ordona” uświadamia mu polskość – patriotyzm odradza się w młodym pokoleniu.

Stefan Żeromski — Przedwiośnie

• Idea szklanych domów Symbol nowoczesnej, silnej Polski – marzenie o idealnej ojczyźnie.
• Działalność Baryki i spotkanie z rewolucją Bohater poszukuje sposobu naprawy kraju – ojczyzna jako zadanie i odpowiedzialność pokoleń.

Konstanty Ildefons Gałczyński — Pieśń o żołnierzach z Westerplatte

• Heroizm obrońców Westerplatte Żołnierze trwają w walce mimo przewagi wroga; stają się symbolem obrony ojczyzny w II wojnie światowej.
• Motyw pamięci i wiecznej chwały Poeta pokazuje, że śmierć za ojczyznę zapewnia nieśmiertelność – kult bohaterstwa narodowego.